Cefais gŵyn bod Cyn Gynghorydd o Gyngor Tref Pencoed wedi methu â datgan euogfarn droseddol pan safodd etholiad yn 2018 ac wrth wneud hynny wedi torri’r Cod Ymddygiad ar gyfer aelodau etholedig.
Canfu fy ymchwiliad fod y Cyn Gynghorydd wedi’i ddyfarnu’n euog o drosedd ym mis Gorffennaf 2015 a bod yr euogfarn hon yn ei anghymhwyso rhag sefyll fel aelod etholedig. Safodd y Cyn Gynghorydd i’w ethol i Gyngor Tref Pencoed ym mis Tachwedd 2018 ac ni allai fod wedi gwneud hynny pe na bai wedi gwneud datganiad ffug ar ei bapur enwebu. Ni ddaeth y twyll i’r amlwg nes i erthygl ymddangos mewn papur newydd cenedlaethol ym mis Gorffennaf 2020. Ymddiswyddodd y Cyn Gynghorydd unwaith y daeth y wybodaeth hon yn gyhoeddus ond roedd wedi gweithredu fel aelod am 1 flwyddyn ac 8 mis pan nad oedd yn gymwys i wneud hynny.
Roeddwn o’r farn bod y Cyn Gynghorydd wedi camarwain y Cyngor Tref ynghylch eu cymhwysedd i fod yn Gynghorydd a bod eu hanonestrwydd, wrth lofnodi’r datganiad derbyn swydd ac yn ystod y flwyddyn a’r 8 mis y bu’n gweithredu fel Cynghorydd, yn gamddefnydd difrifol. swydd sy’n mynd yn groes i’r egwyddorion sy’n sail i’r Cod Ymddygiad. Ni ymgysylltodd y Cyn Gynghorydd â’r ymchwiliad ac ni roddodd unrhyw esboniad am eu gweithredoedd na dangos unrhyw edifeirwch.
Roeddwn o’r farn bod gweithredoedd y Cyn-Aelod yn awgrymu torri paragraff 6(1)(a) o’r Cod Ymddygiad a’m canfyddiad oedd y dylid cyfeirio’r mater at Lywydd Panel Dyfarnu Cymru i’w ddyfarnu gan dribiwnlys.
Clywodd APW yr achos ar 10 Mehefin 2022 a chanfu fod y Cyn Gynghorydd wedi’i ethol ar sail ffug a bod ei ddatganiad yn derbyn y swydd, yn ymrwymo i gadw at y Cod, i barhau yn ei swydd, wedi digwydd ar yr un rhagosodiad ffug. Canfu APW fod y Caniatâd i Enwebu a’r Canllawiau i Ymgeiswyr mor glir fel ei bod yn annirnadwy nad oedd y Cyn Gynghorydd yn ymwybodol o’r ffaith ei fod wedi’i wahardd rhag cael ei ethol a bod ei weithredoedd naill ai’n fwriadol neu o ganlyniad i fyrbwylltra eithafol.
Canfu APW fod y ffaith bod y Cyn Gynghorydd wedi’i wahardd rhag cael ei ethol ac eto’n parhau i weithredu fel Aelod yn mynd at wraidd ymddiriedaeth y cyhoedd mewn democratiaeth ac yn tanseilio’r Cod a’r gyfundrefn safonau. Parhaodd y Cyn Gynghorydd i ymdrin â’i etholwyr a gweithredu ar sail ffug ac roedd hyn yn gyfystyr â thorri paragraff 6(1)(a) o’r Cod yn amlwg. Nododd hefyd y byddai’r sylw a’r anniddigrwydd sylweddol yn y cyfryngau a’r cyhoedd, yn anochel, yn dwyn anfri ar swydd yr Aelod a’i Awdurdod.
Daeth APW i’r casgliad y dylai’r Cyn Gynghorydd gael ei ddiarddel am 24 mis rhag bod yn aelod o’r Cyngor neu unrhyw awdurdod perthnasol arall o fewn ystyr Deddf Llywodraeth Leol 2000, neu ddod yn aelod ohono.