Y Cod Ymddygiad - gwybodaeth gyffredinol

Mae’r daflen ffeithiau hon yn egluro pryd a sut y gallwch gwyno i ni am ymddygiad cynghorwyr lleol. Mae hyn yn cynnwys aelodau ac aelodau cyfetholedig o

• awdurdod lleol
• cynghorau cymuned a thref,
• awdurdodau tân ac achub,
• awdurdodau parciau cenedlaethol a
• paneli’r Heddlu a Throseddu yng Nghymru.

Rydym yn esbonio sut y byddwn yn deilio â’ch cwyn mewn taflen ffeithiau ar wahân (cliciwch yma).

Byddwch yn ymwybodol na allwn edrych ar gwynion am ymddygiad aelodau staff unigol y sefydliadau hyn. Fodd bynnag, os arweiniodd eu hymddygiad at driniaeth a oedd yn annheg â chi, neu os cawsoch wasanaeth gwael, gallwch gwyno am y sefydliad ei hun. I weld rhagor o wybodaeth am sut rydym yn deilio â’r cwynion hynny, cliciwch yma.

Mae holl aelodau etholedig a chyfetholedig y sefydliadau uchod yn rhwym wrth Godau Ymddygiad. Mae’n ofynnol ar bob un o’r sefydliadau i fabwysiadu Cod Ymddygiad ar gyfer ei aelodau sy’n seiliedig ar y Cod Ymddygiad Enghreifftiol a gyflwynwyd yng Nghymru yn 2008.

Mae’r Cod yn gosod safonau gofynnol y gellir eu gorfodi sy’n datgan sut y dylai cynghorwyr ymddwyn, yn broffesiynol ac (mewn rhai achosion) yn bersonol hefyd.

Mae enghreifftiau o’r ffyrdd y gallai cynghorydd dorri Cod Ymddygiad sefydliad yn cynnwys:

• ymddwyn mewn ffordd sy’n dwyn anfri ar yr awdurdod;
• defnyddio’i swydd yn annheg i gael mantais bersonol neu fantais i rywun arall – neu fychanu rhywun arall;
• defnyddio adnoddau’r awdurdod yn amhriodol;
• methu â datgan buddiant;
• ymddwyn yn ormesol;
• methu â thrin pawb yn gydradd; a
• datgelu gwybodaeth gyfrinachol am unigolion heb reswm da.

Mae llawer o’r cwynion a ddaw atom yn ymwneud â phethau anweddus neu ddadleuol y mae cynghorwyr wedi’u dweud. Nid diben y Cod Ymddygiad yw atal dadl wleidyddol gadarn a rhaid i ni ystyried hawl yr aelod i ryddid mynegiant.

Fel arfer, gallwch ddod o hyd i gopi o God sefydliad ar ei wefan. Neu gallwch gael copïau gan y Swyddog Monitro neu Glerc pob sefydliad.

Gall unrhyw un wneud cwyn, hyd â bod ganddynt wybodaeth uniongyrchol am yr ymddygiad y maent yn cwyno amdano.

Os ydych yn gynghorydd, o dan God eich sefydliad, mae’n rhaid i chi roi gwybod i Swyddog Monitro eich sefydliad am unrhyw dystiolaeth sydd gennych am un o’ch cyd-gynghorwyr yn torri’r Cod (lle mae gennych un).

Os ydych yn gynghorydd sir, os oes gan eich sefydliad broses datrysiad lleol, ac rydych am gwyno am gynghorydd arall o fewn eich awdurdod, yn y lle cyntaf, dylech wneud eich cwyn i Swyddog Monitro eich awdurdod. Y rheswm dros hyn yw ei bod hi’n bosibl y gall eich cwyn gael ei datrys yn lleol heb ymwnelo â ni. Er hynny, rhaid i chi gofio bod gennych hefyd gyfrifoldeb o dan y cod i beidio â gwneud cwynion blinderus (hynny yw, ni ddylid eu gwneud dim ond i godi helynt).

Mae gan rhai Cynghorau Tref a Chymuned broses datrys yn lleol y gellir ei defnyddio i ddatrys cwynion lefel isel rhwng cynghorwyr, fel arfer, gall y Clerc gynghori ynghylch a yw’n addas ei defnyddio.

Os ydych o’r farn bod aelod wedi, neu rydych yn amau ei fod wedi, torri Cod Ymddygiad ei sefydliad, efallai y gallwn ymchwilio i’ch cwyn.

Fel arfer gallwn ymchwilio i’ch cwyn os:

• os oes tystiolaeth uniongyrchol i awgrymu y gallai fod achos o dorri’r cod ymddygiad wedi’i digwydd; a
• os oes angen cynnal ymchwiliad neu gyfeirio achos at y Panel Dyfarnu neu Bwyllgor Safonau er budd y cyhoedd.

Ein penderfyniad ni yw penderfynu a ydym am ymchwilio i gŵn o’r fath neu beidio.

Rydym yn esbonio yn fanylach sut y byddwn yn deilio â’ch cwyn mewn taflen ffeithiau ar wahân.

Ni allwn:

• gosod sancsiynau megis atal cynghorydd dros dro neu ei wahardd;
• gofyn i cynghorydd ymddiswyddo o’i swydd neu ei orfodi i wneud hynny;
• gofyn i cynghorydd wneud rhyw fath o daliad fel iawndal neu ei orfodi i wneud hynny.

Os byddwn yn canfod bod modd cyfiawnhau’r gŵyn, ac yn ystyried bod cyfeirio’r gŵyn er budd y cyhoedd, gallwn ei chyfeirio naill ai at Bwyllgor Safonau’r sefydliad perthnasol, neu at dribiwnlys a gaiff ei gynnull gan Banel Dyfarnu Cymru. Y cyrff hyn sydd yna’n penderfynu a yw’r Cod Ymddygiad wedi’i dorri. Lle mae tystiolaeth o dorri, y Pwyllgor Safonau neu Banel Dyfarnu Cymru sy’n penderfynu ar, ac sy’n gosod, sancsiwn addas i’r cynghorydd.

Rhaid i’ch cwyn fod yn ysgrifenedig. Mae’n well os ydych chi’n defnyddio’r ffurflen ar ein gwefan yma. Os nad ydych yn gallu llenwi’r ffurflen  eich hunain, cysylltwch â ni ar 0300 790 0203.

Rhaid i unrhyw gŵyn am ymddygiad cynghorydd  fod wedi’i chefnogi gan dystiolaeth uniongyrchol, yn hytrach na honiadau.

Wrth gyflwyno cwyn i ni fod cynghorydd wedi torri’r Cod Ymddygiad, mae’n hanfodol eich bod yn cynnwys cymaint o dystiolaeth â phosibl i gefnogi unrhyw gŵyn.  Efallai y byddwn yn cysylltu â chi i ddweud wrthoch os nad ydych wedi rhoi digon o dystiolaeth i ni i gefnogi eich cwyn.

Pan fyddwch yn cwyno i ni, mae’n rhaid i chi roi eich enw i ni. Ni allwn edrych ar gwynion sydd wedi’u gwneud yn ddienw.

Wrth gyflwyno cwyn, rhaid i chi ddeall y byddwn yn datgelu eich manylion i’r cynghorydd rydych chi’n cwyno amdano. Os bydd angen, rhaid i chi hefyd fod yn fodlon rhoi tystiolaeth lafar i gefnogi eich honiad. Yr unig eithriad y gallwn ei wneud i’r gofynion hyn yw os ydych yn gwneud cwyn chwythu’r chwiban.

I ddysgu sut y byddwn yn delio â’ch cwyn, gwelwch daflen ffeithiau ar wahan yma.